Τα 5 «Α» του αίματος
Αιματοκρίτης:
Το αίμα αποτελείται αδρά από το υγρό πλάσμα στο οποίο κυκλοφορούν οι παράγοντες πήξης και άλλα συστατικά και από έμμορφα συστατικά, δηλαδή κύτταρα. Τα κύτταρα είναι 3 ειδών: τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια που είναι κομμάτια κυττάρων. Βέβαια τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι «λειψά» κύτταρα διότι δεν έχουν πυρήνα. Το αίμα κυκλοφορεί στα αγγεία, δηλαδή τις αρτηρίες και τις φλέβες μας.
Ο αιματοκρίτης με μια πρόταση ορίζεται ως το ποσοστό των έμμορφων συστατικών του αίματος. Πρακτικά σημαίνει την αναλογία ερυθρών αιμοσφαιρίων προς το πλάσμα, ας πούμε αιματοκρίτης 40% σημαίνει ότι το 40% της ποσότητας όλου του αίματος αποτελείται από τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Αυτό γίνεται και οπτικά εμφανές αν φυγοκεντρήσουμε αίμα μέσα σε ένα βαθμονομημένο τριχοειδές σωληνάριο. Τότε τα συστατικά ξεχωρίζουν, στο κάτω μέρος μαζεύονται τα βαριά, δηλαδή τα κύτταρα και αμέσως μπορούμε να διαβάσουμε τον αιματοκρίτη στη βαθμονόμηση του σωληναρίου. Αυτό λέγεται « μικροαιματοκρίτης» και είναι μια φτηνή μέθοδος μέτρησής του αν δεν υπάρχουν ειδικοί αναλυτές. Τον αιματοκρίτη τον διαβάζουμε στη γενική εξέταση αίματος και τα φυσιολογικά του όρια εξαρτώνται από το φύλο, είναι δηλαδή χαμηλότερος σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας σε σχέση με ίδιας ηλικίας άνδρες.
Fun fact: σε μανιώδεις καπνιστές μπορεί να παρατηρηθούν πολύ υψηλοί αιματοκρίτες που δεν είναι βέβαια δείγμα υγείας, αντίθετα πολλαπλασιάζουν τον καρδιακό μόχθο και αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια.
Αιμοσφαιρίνη:
Είναι μια πρωτεΐνη που είναι «πακεταρισμένη» μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίριά μας. Είναι πολύ σημαντική γιατί μεταφέρει οξυγόνο. Για να «φορτώσει» σωστά το οξυγόνο χρειάζεται σίδηρος. Αν ο σίδηρος είναι λιγοστός, μειώνεται και η αιμοσφαιρίνη. Αντίθετα, αν το οξυγόνο είναι λιγοστό, όπως σε ανθρώπους που ζουν σε μεγάλο υψόμετρο ή σε πνευμονοπάθειες ή σε καπνιστές, τότε αυξάνονται και η αιμοσφαιρίνη και ο αιματοκρίτης. Η χαμηλή αιμοσφαιρίνη, όπως και ο χαμηλός αιματοκρίτης είναι συνώνυμα της αναιμίας. Υπάρχει σχέση 1 προς 3 ανάμεσα στην αιμοσφαιρίνη και τον αιματοκρίτη, δηλαδή αν έχετε 12g/dl αιμοσφαιρίνη, θα πρέπει να έχετε 3×12=36% αιματοκρίτη. Αν δεν υπάρχει αυτή η σχέση, τότε ή κάτι δεν πάει καλά στο αίμα ή ο αναλυτής αίματος θέλει ρύθμιση! Η αιμοσφαιρίνη είναι αυτή που δίνει το κόκκινο χρώμα στο αίμα.
Fun fact: «Γαλαζοαίματοι» λεγόταν οι αριστοκράτες/βασιλείς όχι βέβαια γιατί είχαν μπλε αίμα, αλλά επειδή δεν εκτίθονταν στον ήλιο και σε βαριές δουλειές όπως ο υπόλοιπος λαός, είχαν πολύ λευκό και λεπτό δέρμα. Σε ένα τέτοιο σχεδόν διαφανές δέρμα, οι μικρές επιφανειακές φλέβες διακρίνονται ως μπλε γραμμές πράγμα που έδινε την εντύπωση γαλάζιου αίματος. Το χρώμα του αίματος δε γνωρίζει φυλετικές διακρίσεις και κυμαίνεται πάντα σε αποχρώσεις του κόκκινου, πιο ανοιχτόχρωμο στους αναιμικούς, πιο έντονο κόκκινο όταν προέρχεται από τις αρτηρίες και πιο σκούρο κόκκινο από τις φλέβες.
Αγγεία:
Τα αιμοφόρα αγγεία μπορεί να αναφέρονται καμία φορά συλήβδιν ως «φλέβες», αλλά στην πραγματικότητα χωρίζονται σε αρτηρίες και φλέβες. Απλουστευμένα θα λέγαμε ότι οι αρτηρίες είναι «φυγόκεντρες», δηλαδή παραλαμβάνουν οξυγονωμένο από την καρδιά και το μεταφέρουν σε όλα τα όργανα, ενώ οι φλέβες είναι «κεντρομόλες», δηλαδή παραλαμβάνουν αίμα από τους ιστούς και τα όργανα και το επιστρέφουν στην καρδιά για να οξυγονωθεί ξανά στα πνευμόνια. Το κάθε αγγείο έχει πολλές διακλαδώσεις, όπως ακριβώς τα κλαδιά ενός δέντρου, μέχρι που καταλήγει στην πιο μικρή μονάδα του που είναι το τριχοειδές αγγείο. Οι αρτηρίες γενικά μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά στους ιστούς, ενώ στις φλέβες καταλήγουν προϊόντα μεταβολισμού που πρέπει να αποβληθούν ή να ανακυκλωθούν.
Fun fact: ο Ιπποκράτης, επηρεασμένος από τους Προσωκρατικούς πίστευε στη θεωρία των 4 χυμών που ήταν το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη και η μαύρη χολή, αντίστοιχα με τα 4 στοιχεία του σύμπαντος (αέρας, νερό, φωτιά, γη). Θυμίζω απλά ότι το DNA που αποτελεί τη βάση των έμβιων οργανισμών είναι κατασκευασμένο από 4 βάσεις, την αδενίνη, γουανίνη, θυμίνη και κυτοσίνη…
Αφαίμαξη/αιμοδοσία:
Αφαίμαξη λέγεται η διαδικασία αφαίρεσης με φλεβοτομή μιας ποσότητας αίματος, η οποία εφαρμόζεται τόσο στους εθελοντές αιμοδότες όσο και σε παθήσεις στις οποίες ο αιματοκρίτης ή ο σίδηρος είναι πολύ αυξημένα όπως η ερυθραιμία και η αιμοχρωμάτωση. Αφαίμαξη και συγκεκριμένα αφαιμαξομετάγγιση, είναι επίσης μια σωτήρια μέθοδος θεραπείας για μια επιπλοκή της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας που λέγεται οξύ θωρακικό σύνδρομο, ενώ αφαιμαξομετάγγιση γίνεται και σε νεογνά με σοβαρό νεογνικό ίκτερο.
Σε μια εθελοντική αιμοδοσία το αίμα που δίνουμε είναι περίπου 450ml, δηλαδή ίσο με δύο κούπες καφέ μόνο, ενώ ο συνολικός όγκος του αίματός μας είναι 5,2 λίτρα για άτομο βάρους 70 κιλών. Τα κύτταρα που χάνουμε με την αιμοδοσία αναπληρώνονται μέσα σε λίγες ημέρες από τον οργανισμό, ενώ τα υγρά σε λίγες ώρες.
Fun fact: οι φλεβοτομές αποτέλεσαν για αιώνες στο παρελθόν τη μοναδική θεραπεία νοσημάτων, από κεφαλαλγία έως πνευμονία και από κατάθλιψη έως καρκίνο και επέμειναν μέχρι την πρόσφατη ιστορία (ο George Washington υπέφερε αυτή τη διαδικασία ενώ στην πραγματικότητα είχε μια θανατηφόρα μορφή λαρυγγίτιδος).
Αιμοπεταλιοδότες:
Επειδή τα αιμοπετάλια ζουν μόνο 5 ημέρες εκτός του σώματος, οι φιάλες αίματος δεν περιέχουν σχεδόν καθόλου αιμοπετάλια, για αυτό και όταν κάποιος έχει θρομβοπενία πρέπει να μεταγγισθεί με αιμοπετάλια και όχι με ολικό αίμα.
Γενικά κάθε φορά που αιμοδοτούμε, το αίμα μας θα υποστεί επεξεργασία ώστε να χωριστεί σε 3 συστατικά, δηλαδή σε συμπύκνωμα ερυθρών, σε πλάσμα και σε αιμοπετάλια, από τα οποία θα ωφεληθούν 3 διαφορετικά άτομα.
Ο εθελοντισμός για δωρεά αιμοπεταλίων είναι πολύ σημαντικός. Οι ασκοί αιμοπεταλίων είναι απολύτως απαραίτητοι για ασθενείς που πάσχουν από οξεία λευχαιμία, αλλά και άλλες παθήσεις με χαμηλά αιμοπετάλια και σε καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις. Ο αιμοπεταλιοδότης δίνει αιμοπετάλια με διαφορετική διαδικασία σε σχέση με τον αιμοδότη. Χρειάζεται πρώτα εξέταση αίματος για ιούς (δωρεάν) και ραντεβού με τo Κέντρο Αιμοδοσίας ενός Νοσοκομείου που να διαθέτει το κατάλληλο μηχάνημα αιμοπεταλιαφαίρεσης. Η διαδικασία κρατάει περισσότερο από την απλή αιμοδοσία, γύρω στις 2 ώρες και είναι απολύτως ασφαλής μιας και ο οργανισμός μας διαθέτει πλεόνασμα αιμοπεταλίων, περίπου 6 φορές περισσότερα από όσα μας είναι απαραίτητα. Φυσικά η αναγέννηση των αιμοπεταλίων από τον οργανισμό του δότη είναι επίσης πολύ γρήγορη και η συχνότητα με την οποία ο εθελοντής μπορεί να δίνει αιμοπετάλια είναι μεγαλύτερη από ό,τι αίμα, με minimum τις 7-15 ημέρες. Έχει υπολογιστεί ότι παγκοσμίως κάθε 15 δευτερόλεπτα κάποιος χρειάζεται αιμοπετάλια.
Fun fact: οι πρώτες απόπειρες μετάγγισης αίματος σε ασθενείς έγιναν το 17ο αιώνα, αλλά το αίμα προερχόταν από ζώα όπως πρόβατα, το οποίο φυσικά προκαλούσε θανατηφόρες αντιδράσεις στο λήπτη, αφού δεν ήταν γνωστές τότε οι ομάδες αίματος και η έννοια της συμβατότητας.